Miscelánea

Paseante en cortes (I)

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

-I-

Cando pasou aquilo en Miranda xa non mangoneaban en Castroverde os Condes de Altamira, que para daquela as miras eran máis…, baixas! Foi en tempo dos facciosos, séxase, dos carlistas. Mais empezarei pola copla, xa que dela vén esta historia. Por certo, que seica custou Deus e axuda face-las paces entre Miranda e Mirandela por culpa daquelas coplas; e aínda hoxe non é doado saber quen ten máis categoría, se os de arriba ou os de abaixo. Lémbrome que dicían:

Xa que andas montado, Ramiro,

a cabalo desa besta pardela,

vólvete deste mal camiño

que te leva ás merendelas.

Isto de aquí éche Miranda,

os fentos sonche de Mirandela;

esta de aquí éche a Paca;

pero a outra…, ¡unha calquera!

As cousas mal andaban, e non era para menos, pois o Ramiro de Espasande non acougaba en Miranda, onde casara un ano antes de saír a copla, coa mellor morgada daquel señorío. A culpa, se cadra, non era toda do Ramiro pois dábase o casual de que tiña unha besta trotadora que o levaba a onde codelos lle daban, que viña a ser onde as viúvas máis cariñosas estaban. Así que o Ramiro de Espasande chegaba, parrafeaba, metían a besta na corte, e…, ¡merendaban! Por veces ata se quedaba durmido nesas casas de fóra, e despois alegaba na súa que andara tratando de cobrarlles aos caseiros que tiñan no Corgo, e que sempre lle porfiaban para que non se marchase de noite, ¡por se os facciosos!, que daquela precisaban recadar cartos para as guerras de don Carlos María de Borbón. De tanto preocuparse por culpa de El Rei, en Miranda xa lle puxeran “Ramiro de Espasande, paseante en Cortes”.

Daquelas viúvas tan cortexadas, a de Mirandela non era morgada, pero o difundo si que o fora, e deu en coller medo ao fantasma do seu home, que dicía aparecérselle cunha saba ao lombo, ¡igualiño cá que lle puxeran no cadaleito! Ela chamábase Beatriz, seguramente polo guapa que nacera, ¡pouco menos garrida cá querida do Dante!, así que outro destino, ¡imposible! Está visto que os pais preocúpanse máis da categoría dos padriños que da acomodación fatalista dos nomes. Con aqueles ollazos, alargados polo seu chorar de viúva, e morenos de cinsa -que iso dicían as envexosas- por limpalos cun paniño que lle caera na lareira…, o bo do Ramiro púxose a mirar neles, fixamente, aquel día en que a súa besta ventou cebada, así que, ¡desde entón quitóuselle o medo á viúva de Mirandela, pois a súa fantasma non volveu, se cadra desenganada de que xa só era iso, unha fantasma!

Polo contrario, cando parou de chorar a Beatriz de Mirandela deu en lagrimexar a Paquiña de Miranda; ¡e menos mal que tiña un criado, moi sensible e moi servizal!

-¿Por que choras, miña ama; por que miña ama choras! ¿Queres un paniño…? ¡O meu estache limpo…!

-¡Ai, meu Brais, outra cousa facer non podo! Ti xa sabes que non son amada, que deixei de selo…, ¡se é que algunha vez o fun, que xa dubido se ese Ramiro casou comigo ou co meu diñeiro! Por se isto fose pouco, agora ando nas coplas, ¡que xa se venderon na Adai, na do Trece, que por algo é un mal número! ¡Maldita sexa Mirandela, e con ela tódalas mulleres dos ollos cinsentos! ¿E ti, agora, meu Brais, ofrécesme un paniño, tan só un paniño? ¡Pois, con todo ser moito, para min, nestas circunstancias, pouco consolo é!

-Ti, miña ama, sempre amada fuches…; ¡sempre! Pero neste mundo dos morgados, os criados, criados somos…, ¡e iso aínda que lles ganemos aos señores no pelo do peito!

A viúva, que si, pero que non:

-Meu Brais, non digas esas cousas, que comigo te criaches. ¿Ou xa non te lembras que es fillo da nosa criada, e que nos criamos, ámbolos dous, xuntos, en boa irmandade?

-Desa irmandade de trato dúbidas non teño; do que si as teño é da nosa paternidade, que por iso lles temo aos meus pensamentos, ¡que seica pode haber incesto incluso no pensar!

-¡Meu Brais, que cousas dis! ¿Así que tes ese mal pensamento? Pois vive tranquilo, que miña nai, que de gloria goce, niso non ía mentirme; e cando agonizaba, dándome aqueles consellos de despedida, ben me encargou que te tratase, sempre, coma un irmán, pois os fillos dos curas, sobriños son!

-¿De teu tío, do párroco? ¡Oh, Deus, que secretos ten a vida! E eu pensando mal… Ten presente, Francisca, ¡xa que logo, miña curmá!, que as ledicias tamén matan, e xa que son fillo do cura, terei que ser santo, ¡pero non me atrevo a tanto!

-Home, Brais, ser fillo do cura non é cousa mala, que eles non teñen culpa de que non lles deixen casar, pero diso, a ser santo, ¡se aínda estiveses capado…!

-¡A miña ledicia, entón, está en que xa non me sinto irmán…; daquela a miña ferida foi…, o teu casar! O que non entendo é…, ¿por qué teu pai cargou coas culpas do chocolate do cura, seu irmán?

-¡Pois…, para non escandalizar!

O criado entolecía, e a tentación íaselle e volvía: ¡Non eran irmáns, pero…, eran primos!

-¡Ai, Deus, qué negrura, que neste mundo dos pobres todo é noite, así que non distinguimos os toxos das xestas, nin as eguas das burras!

-Aínda non chegara a túa hora, o teu amencer, meu Brais querido, pois quedei ben encargada por meus pais de pasarche a herdanza do tío cura, pero, ¡desde que casases, se boa vida demostrabas, pois a propiedade dun crego non pode pasar aos badulaques!

-¿Badulaque, eu? ¿Desde cando?

-¡Non, home, que non é así! ¿Non ves o caso do meu Ramiro? ¡Dos homes nunca se sabe cousa certa…, ata que levan un ano de casados!

-¡Se chego a saber isto, ti non casabas co Ramiro; como hai Deus que non! ¡Así lle tivese que pedir licenza ao Papa!

-Non a precisabas, que ti na Partida como fillo de moza estás, pero o caso foi que Ramiro, ¡aquel aire seu de cabalgar…! ¡Que se lle vai facer; agora son viúva, pero dun vivo!

-¡Claro, muller, iso é o malo…, que está vivo!

-¡Vivo, e dándolle ao rabo! De seguro que está con esa roubahomes de Mirandela, con esa dos ollos de cinsa…; ¡que toda ela, de cinsa, é como eu a quixera ver! O que tiñas que facer por min, meu Brais, se tanto me queres, é quitarlle esa muller ao Ramiro, e casarte, de contado, con ela, que eu, ao día seguinte, vou ao Escribán traspasarche a herdanza de meu tío…, ¡de teu pai! Sonche ben cartos, ¡lo menos mil reás!

-Pero…, ¿podes facelo ti, sen licenza marital?

-Coido que si, meu Brais, pois, para co Ramiro casar, fixéronme capitulacións: Eu son dona e señora de canto herdado teño; ¡daquela podo doar, vender e testar! ¡Todo, menos de home cambear…, en por min!

-¿Cambiar de home? ¡Iso verase! Hoxe non é cousa, pois arestora xa terán a cama desfeita, pero…, ¿mañá? ¡Mañá na feira…, cómame o demo! ¡Xúroche que mañá mesmo lle falo…, camiño da feira, camiño de Castroverde! Polas boas ou pola malas, con ela caso, ¡pola Igrexa! Deste xeito, o Ramiro volve contigo; polas boas ou polas malas, de razón ou moído…, ¡a paus que sexa! ¡Como que me chamo Brais! Despois diso, tempo adiante, se ti me queres…, ¡xa veremos, xa, que tódalas cousas teñen arranxo! ¡E se non o teñen, fáiselles, que unha caída do cabalo pode ser mortal!

-Sempre te tiven por irmán, pero, desde hoxe…, ¡moito máis! Vai á feira, e fai iso, que despois da feira, mercado terás, que xa farémo-la maneira para do Ramiro me vingar!

-Francisquiña, agora que non choras, vaite á cama… E se este trono che deixa, ponte a durmir, que do resto encárgome eu, ¡como que me chamo Brais, e son tan listo coma o Ramiro, ou máis!

-¿E logo, ti, non sobes, comigo, para quitarme as penas? ¡Agora que o temos falado…!

-¡Eu, de momento, quedo por aquí abaixo, pensando…, no gando! Durme tranquila, miña Paca, e non teñas medo, nin aos ratos nin aos raios, por moito que a noite sexa de tronada, que a ti non che farán dano, e o teu Ramiro menos aínda, que estou eu para evitalo!

…/…

Continuará