Sentenzas, fías e ruadas na bisbarra de Castroverde

Corridas do galo e Tribunais da Pascua

-III-

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Tódalas inmigracións, por limitadas que sexan, aportan, como é natural, as súas novacións, ritos e crenzas, que se van decantando e mesturando coas preexistentes no país. A impermeabilidade absoluta, a estes efectos, non existe.

No tema concreto das “Corridas do galo”, a primeira pescuda pode ser: ¿Por qué o galo; que nos fixeron os galos? O galo non era unha devoción romana; comíanos a pracer, iso si, e incluso preiteaban por eles, polo hábito de largarse o galo para o poleiro do veciño, ¡poliandria!, obstinándose, como consecuencia diso, no dereito primordial de caza, e maila diferenciación entre animais amansados ou domesticados (mansuetae ou mansuefactae), que aínda que gozan/gozaban de liberdade están/estaban baixo certo control do home mentres conservaban o costume de volver, e os animais domésticos (quorum non est fera natura) que están/estaban continuamente baixo a potestade do home.

Importancia si que lla deran os gregos. Abonda con lembrarse de que Sócrates, cando xa a cicuta lle estaba facendo efecto, lembrouse de que lle debía ¡un galo! a Esculapio. Naquela lenta agonía destapouse a cabeza, e díxolle ó seu discípulo e amigo Critón: “Estoume lembrando de que lle debo un galo a Esculapio…” -“Xa o pagaremos, non o dubides; ¿queres algo máis?”, pero Sócrates non puido responder: ¡Morría coa conciencia tranquila, despois de recoñecida e encomendada aquela débeda, ¡dun galo!

A mítica do galo é un asunto xermánico-francés; se acaso, con raiceiras celtas. Unha proba diso é que nas dúas fisterras sempre se lle tivo un gran respecto e unha certa admiración prosopopeica. Pero onde está máis presente é na arte popular da zona de Barroso-Braga-Barcelos, (¡Suevia pura!), da que se estendeu con dirección ó Tejo (Tajo), especialmente na cerámica popular. En Francia aínda queda algún galo de latón na bandeirola das tabernas.

Aquí por Lugo, ademais do seu papel de golfante / vitimario nas “Corridas de ídem”, tamén se viu tratado na cerámica. Eu recordo abundantes xerras do viño coa asa en forma de crista e o bicarelo imitando o pico do galo; e tamén teño visto galos, a cores, como motivo no bordado de manteis de liño, así como nalgunha manta de la do tear, nas que reproducilos non era tarefa doada, sendo o fácil non saírse das figuras xeométricas. Nesta bisbarra unha brincadeira moi a gusto da rapazada era, maiormente nas mallas, provocar ás mozas coa ameaza de “¡Heiche de cantar un galo, se tal, e se cal!”. O xogo era ben inocente, pero tiña o seu aquel: Xunta-las frontes e dicirlles, “¡Quiquiriquí!”, rilando os dentes.

Variantes das Corridas do Galo

Considero como prototipo evolucionado, consolidado, a escenificación que se fixo na Meda pola Pascua do ano 1.948. Por outra parte, teño que omitir a recensión doutras desta bisbarra de Castroverde, que tiveron a súa importancia, pero aínda non conseguín os libretos das mesmas, que xa me vai parecendo que os arquivaron demasiado ben, ¡ou demasiado mal! Deténdome na da Meda, coido que con iso xa teredes unha visión, un retrato, de conxunto, deste tipo de celebracións. E logo que foi o “canto do cisne” destes espectáculos, pois a partir da comentada, pouco se celebrou dun rango parecido, pero nunca igual, e menos, superior.

Na Meda: Un escenario insuperable, nun prado amplo e cunha lixeira pendente que facía de anfiteatro con respecto ó tribunal. Palco de madeira, espazoso e enramallado; grilandas de papel e outras colgaduras. Bos cabalos e boas monturas. Os cabaleiros lucían valiosas galas; díxose que algunhas familias levaran a Lugo, e que as deixaran depositadas nas xoierías como fianza, escrituras das súas propiedades, naquela competición por adobiarse de aneles, pulseiras, cadeas, etc. Os membros do “Tribunal” luciron togas con “puñetas” de encaixe, verdadeiras. O “Atestado” presentouno Antonio Boudón, daquela estudante, e lucía unha gorra de prato da Policía Armada na que lle cabía cabeza e media. Algunhas testemuñas luciron traxes rexionais e de época, de moita valía. O libreto foi coidadosamente memorizado e ensaiado, ¡obviamente a porta cerrada!

Nunha palabra, que a mobilización de medios e de recursos foi extraordinaria e competitiva. Lembremos que a Meda, naquel tempo, obtiña moito diñeiro, aínda que moi suado, da extracción e cocción do cal, que non só ía para Lugo, para a construción, senón que tamén se fixeron embarques, por tren, para Coruña. Con tradición, ganas e medios, fanse milagres; o único ramplón aquel día debín ser eu, que cerrei o acto cunha especie de disertación explicativa, diante dunha xente que prefería vivilo a entendelo.

As variantes en Galiza foron moitas, segundo as localidades e os tempos. Nesta bisbarra de Castroverde téñenme dito que as houbo en bicicleta; eu non asistín a ningunha desas, así que, relata refero! Algunhas particularidades:

. Corre-lo galo a pé ou dacabalo. Con ou sen os ollos vendados.

. Cortarlle a gorxa con sable ou arrincarlle a cabeza; algunha vez fíxose co galo metido nunha ola de barro, e coa cabeza sobresaíndo, por suposto.

. Con “Tribunal” ou sen el. Tribunal a pé, a cabalo, ou con palco.

. Con fareleiros (con sacos de cinsa ou de farelo, atados na punta do pau dun malle, nas correas da pértiga) para garda-la orde pública.

. O que case nunca faltou foi a parella de vellos, un deles disfrazado de muller, que daban o “predicote”, chocalleiro e crítico, sempre en galego, máis ou menos castrapista.

¿Que tal lles foi co galo aos nosos veciños-parentes da suevia portuguesa?

Para falar diso coa máxima autoridade, voulle cede-la palabra a Antonio Lourenço Fontes, que vén a ser o Vicente Risco deles, destes irmáns nosos, tan iguais e tan queridos:

…/…

Talvez seja este costume carnavalesco de Domingo Gordo um resto de certos ritos de culto pagâo. A imolaçâo do galo em dia de Carnaval é ainda vivo em muitas aldeias da Europa, com mais ou menos variantes. Conheço de Galicia várias aldeias que o conservam. E em Barroso ainda está vivo o costume em Gralhas, en Viade, na Vila da Ponte, en Meixide, polo menos. Noutras há a doce recordaçâo da euforia que tal uso proporcionava a todos, em especial à gente nova. Há variantes neste rito do jogo do galo. Em Viade e Vila da Ponte, os rapaces compram um galo. Num largo, depois de esconderem na terra todo o galo, excepto a cabeça, vendam os olhos a todos os participantes e, à vez, com um pao nas mâos, procuram matar o galo. O que o matar nâo paga. Em Gralhas os rapaces enfeitam com fitas garridas o galo mais lindo da aldeia. Vestem-se de cores garridas, barretes de papelâo, imitando romanos. De antemâo, dois jograis com boa voz, e jeito para versejar em quadras, escreveram ou decoraram o testamento do galo.

Testamento do galo ou motes.

Ao recolher do gado em Gralhas, assistimos à leitura ou proclamaçâo do testamento do galo. Sâo críticas mordaces de toda a mocidade solteira e por vezes dos casados. Ali descobrem e julgam todos os actos mais caricatos, ou que mais deram que falar, durante todo o ano passado. Os namoros das moças, as desfeitas que os rapazes lhes fizeram, amores proibidos, casamentos a combinar. Dois rapazes, um de cada lado da rua, debruçados sobre uma janela, para todos verem e ouvirem bem, declaram em voz alta, na frente de numeroso público, a longa enumeraçao das suas apreciaçôes à vida pública e íntima, amorosa, de cada par.

Fragmento do Testamento dun Galo em Vilar de Perdizes:

…/…

Vou deixar a minha crista

É a que dá mais na feira,

Para toda a juventude,

A que for mais lambareira

E as penas do pescoço,

É onde as tenho mais bastas,

Deixo-as para as mulheres,

Ás que forem mais beatas.

Deixo as penas das asas

Para quem as quiser usar,

Ao homem mais leve do povo (galo)

Para melhor poder voar.

Vou deixar as minhas unhas

Para todas as viúvas,

Para se ranharem de noite,

Quando morderem as pulgas.

Eu quero deixar o bico

A quem toda a gente veja,

Ao reitor da freguesia,

Para cantar na igreja.

…/…

A estas quadras também lhe chamam motes. Em todas as terras se fazem motes, em que se critica a vida alheia, especialmente da mocidade solteira. No dia de Ano Novo ou de Entrudo ou Páscoa ou outra festividade solene sâo lidos ou entâo colocados, onde se espalhe a notícia. Em Vilar de Perdizes jogavam o galo no dia de Domingo Gordo. Começavam por se juntar no Largo da Laborada. O galo ia todo enfeitado num carrinho com os seus acompanhantes: o juiz, escrivâo e testemuñas. Aquele era suspenso no ar, com as pernas presas. E os rapazes com espadas de pau tentavam acertar-lhe para o matar. Os que o suspendiam nâo deixavam atingi-lo. Vinham, despois de ler os motes referidos àquele bairro, para o Cruzeiro, onde terminavam de ler e executavam o galo com a espada de um dos rapazes que, por fim, lhe acertou em cheio. Era depois comido por todos.

¿En Galicia, resucita o galo?

¡Non sei se resucita ou é simplemente que sobrevive…! As “noticias” de última hora son estas: (Véxase La Voz de Galicia, mércores, 7-2-2.007 L8 Comarcas)

“El baile de las madamas y galáns y la Corrida do Galo, las dos principales atracciones del carnaval de Vilaboa (Pontevedra) se celebrarán el próximo día 20 en la explanada de Riomaior, en Santa Cristina de Cobres. En esta ocasión, el pregonero será Rubén Riós, el actor que representa a Marcos en la serie de la TVG , Libro de Familia.”

…/…

Continuará.