III Xornadas de Literatura de Tradición Oral:

Mitoloxía da morte: agoiros, ánimas e pantasmas

[ Do 5 de novembro de 2010 ao 6 de novembro de 2010 ]

Co patrocinio da Área de Cultura da Deputación Provincial de Lugo, Vicepresidencia primeira.

Coordinan:

Isidro Novo e Antonio Reigosa (vogal da AELG de literatura de tradición oral)


PROGRAMA

5 de novembro

17.00 h.- Acto de inauguración coa participación de Antón Bao,

vicepresidente da Deputación de Lugo, e Cesáreo Sánchez, presidente da AELG

17:10 h.- As narrativas sobre a morte na cultura tradicional galega: estratexias de posta en valor, por Marcial Gondar Portasany

18:10 h.- Da morte á Morte na cultura popular catalá, por Joan Soler i Amigó

De 19:10 a 20:00 h.- Mesa redonda: A morte pre-vista

Participan: Marcial Gondar e Joan Soler i Amigo

Modera: Antonio Reigosa


6 de novembro

10:30 h.- Representacións da morte na narrativa oral, por Camiño Noia

11:30 h.- Ánimas, aparecidos e mortos en compaña na tradición galega, por Xoán Ramiro Cuba

De 12:30 a 13:30 h.- Mesa redonda: Mortos de ida e volta

Participan: Camiño Noia e Xoán Ramiro Cuba

Modera: Isidro Novo

A MORTE

Hai que ser cego para non ver que en Galicia a morte ten características de auténtico deus. Efectivamente, trátase do terceiro dos deuses da mitoloxía popular, mesmo máis poderoso cós outros dous (que son Deus e o Demo). Sábese que, como Señor dos Infernos, o demo asumiu en moitos lugares as características do Deus da Morte ou dos Mortos (Xerión, Plutón, Hades, Orco, Cronos, Coro, etc.). En Galicia a penas sucedeu isto, e a Morte é aínda omnipotente.

É unha divindade temida pero xusta, que fai a todos iguais. Nos contos populares a Morte é o padriño perfecto (fixémonos en que é de xénero masculino, un deus masculino, coa imaxe típica de Cronos: un esqueleto cunha gadaña. A Morte é, en realidade, un morto). A xente non quere de padriños nin a Deus nin ó Demo, pois admiten recomendación e teñen dúas varas de medir. Ás veces a Morte duplícase en dúas irmás, unha branca e outra negra. (Pero en realidade son dous irmáns).

A Morte avisa sempre da súa chegada (Avisos de Morte), vai de branco (Morte Branca) para dar o tempo que os homes precisan para axustar contas e despedírense. De aí esa sorprendente serenidade dos moribundos conscientes. Pero anda enloitada (Morte Negra) cando vai facer o seu traballo verdadeiro. Aquí vese ben que branco e negro son dúas cores fatídicas.

Danse casos nos que a Morte é tan respeituosa con quen vai levar que, se está deitado en sabas de cánabo ou ten a roupa lixosa, non o leva ata que o mudan.

O feito de morrer na Galicia rural, non na urbana nin na semiurbanizada, aínda segue sendo un transo sereno, a non ser por desgrazaa ou enfermidade penosa. Cóidase e respéctase o bo morer. Ponse atención nos preparativos relixiosos, pero tamén se atenden outros costumes máis antigos que tratan de afastar a alma dos perigos que a agardan no seu camiño. E é que o demo anda ó axexo.

Sábese que a ánima aínda pode rondar a casa moito tempo, se cadra tanto como haxa memoria do morto na familia.

Alguén, avisado con precisión do día e da hora no que a Morte ía vir por el, decidiu esquivala índose á taberna. Mais cando a Morte pasou pola casa e lle dixeron que ía de viaxe, contestou:

-Pois eu non fago a viaxe en van. De baleiro non me vou, así que vou ata a taberna a ver se levo algún dalí.

E atinou, que levou o mesmo que viñera buscar.

Ténselle tanto medo que nos contos populares, se cadra de xeito frívolo, adoita contarse que un matrimonio porfía sobre a súa chegada, pero, mentres non hai perigo, cadaquén aparenta non terlle medo. Mais cando aparece, simulada por un galo pelado ou por outro bicho, as dúas partes sinalan a outra como primeira víctima dela.

A señora que chora a morte do marido de corpo presente, aproveita cando non hai ninguén no velorio para facer unha tixolada de liscos. Ponse a comelos xusto no momento no que entra un veciño a darlle o pésame e ten que escondelos debaixo da maseira. O gato, amparado na forzada compostura da ama, vainos papando tranquilamente mentres ela chora.

-¡Ai, Mundo, Mundo, como os vas levando! ¡Un a un e dos mellores!

O conto remata dicindo que Mundo é o nome do gato. Os galegos rin de todo: dos demais, de si mesmos e ata da morte.

X. Cuba, X. Miranda e A. Reigosa, Diccionario dos seres míticos galegos, Xerais, 1999.

DIPLOMA DE ASISTENCIA

Se está interesado/a en obter diploma acreditativo da súa asistencia, debe inscribirse previamente a través do e-mail [email protected] ou chamando ao 981 13 32 33.