Miscelánea

As campás de Montecubeiro (II)

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

Con estes acordos, fixéronse os preparativos da fundición. O forno preparouse aquí mesmo, en San Cibrao, onde está hoxe esta casa de Reigosa, que daquela era mordomo dos frades, e por iso se perdeu o rastro do forno cando lle aforaron este terreo, para cimentala! O barro de moldear veu dun sitio que lle chaman Lonxe, ou Bonxe, aí de par de Lugo. E o lar para o forno saíu dunha barreira que hai en Castelo, nesa trema dos prados, mesmo segundo se vai do castro de Sarceda…

Neste punto o Xerardo quedouse calado e respectuoso, co sombreiro na man, pois naquel intre deron en tocar o Angelus de mediodía.

-¡Ai, ho, é boa verdade que sen viño non se pode falar, e menos, predicar, que iso tamén lles pasaba aos frades! ¿Non poderíamos seguir esta plática…, aí na taberna do Celestino?

Aló nos fomos, e despois dun bo trago, naquela cociña da señora Angustias, que por entón era de lareira, o noso conferenciante proseguiu no seu maxisterio:

-¡Ai, ho, vaia pola ánima de quen esmagou aquelas uvas! E xa que me tratades ben, terei que volver ao relato das nosas campás…, para merece-lo convite!

Esquecíaseme dicirvos que os frades mandaron a tódolos seus foreiros, que os tiñan, ademais de medio Pol, pola metade do actual Castroverde, que arrincasen tódolos hortos de coles, e que fosen sementando coíña nos eidos, para replantalos. Mentres non se volvía ás verzas só se comerían nabos en toda a bisbarra. Iso foi porque o fundidor de Mondoñedo dixéralles aos frades que os couceiros, de ben secos, daban máis quentura para o forno da campá que tódolos carballos xuntos, ¡e iso que daquela había o demo deles!

Feitos os moldes, o Campaneiro dedicouse a fundir o ouro e maila prata do tesouro dos frades, ¡totum revoltorum! Despois diso colleu media campá, ou algo menos, da que fendera, e mesturou o seu bronce, naquel crisol, co ouro e coa prata dos frades, ¡que ata se puxeron en garda, día e noite, Prior incluído, diante do forno, para que ninguén lles metese a culler naquela sopa quentiña, que as tentacións, niso dos metais preciosos, aínda son peores cás da carne viciosa!

Fixádevos canto bronce sobraría da campá vella que coas sobras, o mesmo Campaneiro, fixo sinos para tódalas capelas do Couto, e iso que daquela tiñamos seis ou sete!

Tamén se me esquecía explicarvos, para que entendades o das sobras do bronce, que o Campaneiro aconsellou face-la campá do tesouro algo máis cativa, é dicir, coa lei máis forte de ouro e de prata, para que así, ao tocalas, a pequena soase fino, de contrapunto, que deste xeito oiríanse de máis lonxe, máis acompasadas!

Os da parroquia xa sabemos que para esconxura-lo trono só se toca a grande, e iso é porque atrona ao mesmo trono! Do contrario, o tilín da prata tira da auga, e por iso se toca coa pequena nas grandes secas… ¡Nas secas, pero tamén no Domingo de Pascua…, polo que lles gusta aos anxos!

A estas alturas do relato houbo un receso, pero ninguén abriu a boca…, ¡porque se baleirara a xerra! Sempre en todo, a señor Angustias, que tal viu, foi á bodega:

-¡Esta vai por conta da casa, que estades honrando a miña lareira!

Animados de novo, atrevinme a dicirlle ao señor Xerardo:

-Das campás, con iso sabido, xa sabemos algo, ¡ou por mellor dicir, moito!, pero, ¿como fixeron para subilas á torre?

-Este rapaz é agudo, ¡lo menos vai para policía! Haberá, logo, que compracelo!

Botoulle un pouco de gasosa ao viño, que a iso en Montecubeiro chamabámoslle “espola de burro cansado”, cousa que lle deu gas para volver ao uso da palabra:

-A campá do tesouro dos frades chegou a estar feita de seguida, ¡pero non era livián para subila á torre, nin por dentro nin por fóra! Todo iso se matinou, e se discutiu, nas asembleas do adro, que as cousas importantes, aquí en Montecubeiro, sempre foron públicas e democráticas, ¡incluso cando mandaban aqueles frades, aos que se lles concedía iso que chaman voto de calidade! O acordo foi baixar, ¡e non subir! ¿Pero, como? ¡Con trelos, que daquela facíaos de sedas o noso cordeiro, que viña a ser…, que viña a ser…, o tataravó do señor Afonso! O paso seguinte foi desface-la torre, para facer unha nova, que deste xeito as campás iríanse elevando con pancas e taboleiros, asemade se asentaban as pedras: ¡A cada fiada de pedras, unha cuarta máis arriba, coas campás, quero dicir, con ámbolos xugos!

Xerardo mirou daquela para o guindastre da cociña onde a tal momento penduraba o pote do caldo, cheirando a gloria; séxase, a torresmos con verdura. Sinalouna:

-¡Aí a tedes; tal cal!

Colleu outros folgos, deuse espírito co gas da gasosa, e volveu ao fío da súa historia:

-Xa que os teño así de atentos, pasarei a referirlles cómo foron as obras da nova torre, da actual:

Vostedes terán observado que o noso campanario forma como tres pisos, ou andares, que tamén se di, ¡dobres! E que, dun para o outro, as paredes mingúan máis dun furco. ¡Pois iso ten a súa explicación! Aos forasteiros moito lles chocan esas repisas, ¡pero como é un secreto da parroquia, ninguén llelo explica![i]

Cada unha desas paradas, que eses tramos veñen a ser coma dous pisos xuntos dos dunha casa de Lugo, foi o traballo que se fixo en cada ano, desde a Pascua ao San Cibrao, que sempre foi a festa parroquial neste convento. O luns de Pascua, que xa empezaba a escampa-lo tempo, e medraban os días, os frades dábanlles aos canteiros a orde de volver ás estadas. Daquela traballaban arreo, de sol a sol, e só cobraban na véspera do Santo, que lles pagaban co centeo de última colleita; ¡iso si, limpo de po e de palla! Despois invernaban, uns e outros, cada quen en cadansúa casa, ¡que non lles ían pagar mentres quentaban as canelas, no inverno, que miúdos son os frades nas cousas da administración!

Desas cinturas, ou vaos, que fai a nosa torre sóubose, ou se descubriron, cando os canteiros, ao final de todo, retiraron o rebo das súas estadas, e apareceron as paredes núas… ¡Daquela hóuboas gordas pois os frades, en vista deses minguantes, non querían abri-las huchas do pan, nin pagarlles aos canteiros os marabedís do ramo da obra!

¡A cousa tivo os seus perendengues! Como as obras comezaban cada luns de Pascua, os canteiros chegaban con poucas forzas por culpa do xaxún da Coresma; ¡con pouca forza e desganados! Así que, para aforrar traballo, deron en pensar, ¡que eles, aínda que menos cós frades, pero algo tamén discorrían! O Mestre das obras decatárase de que lle conviña tela súa cuadrilla satisfeita, pois a contrata era de frades, e choios así de axeitados non sobraban daquela… Díxolles que cargaba el coa responsabilidade, que tamén a torre da Coruña tiña minguas, ¡e mais ía para outros mil anos!

Veu a Pascua do ano seguinte, e os canteiros estaban coa mesma debilidade do xaxún da Coresma, ou con máis aínda, que os frades colleran confianza coa lealdade dos canteiros, e ao velos cristiáns vellos xa non lles doaron a bula da carne, que non parecía haber perigo de que traballasen en pecado, así que, a mesma tolerancia de parte do Mestre: ¡Minguarlle outro furco á torre, que aló arriba non subían os frades por culpa das súas faldras!

Como neste punto se detivo o Xerardo, cos ollos pechos, fose para coller folgos, fose para discutir coas ánimas dos frades, a señora Angustias, que estaba remexendo na pota, algo pícara, como toda taberneira que se prece, pensou que xa rematara o conto, mellor dito, o relato, que de conto nada tiña, e quixo facelo rabiar:

-¡Xerardo, quedouche a torre sen lousar! ¿Non será que precises outra gasosa?

-¡Non é iso, muller, que aínda estou subindo polas esqueiras! Lousar, lousárona, ¡e ben lousada! O malo foi que, de presente, o Cura que temos agora, como estivo de capelán en Regulares, e non distingue unha igrexa dunha mesquita, cando repintou a torre deulle este remate de formigón, propio dun minarete, así que, ¡que Alá o garde! ¡Que o garde ben gardado, para que non lles faga máis desprezos aos louseiros da Mouriña!

____

As campás de Montecubeiro, tan loadas polo noso poeta Lois do Cando, seguen no seu campanario, ¡de tres pisos, dobres!, pero agora tócanas pouco, case que nada. ¿Non será por aforrar nelas, para que duren máis, en visto do ouro e da prata da súa aliaxe? Como dixo Xerardo, ¡vimos dos frades!, así que en Montecubeiro, coma eles, seguindo o seu exemplo, somos grandes aforrallóns…, ¡ata das campás!

Aquí me tedes, con parte da miña familia, ao abeiro da nosa torre. ¡É tan alta, tan descomunal, que o fotógrafo só conseguiu “meter” na foto un cuarto dela! Á esquerda, por detrás do palco dos músicos, está o freixo de Reigosa. A que desapareceu foi a tapia do cemiterio vello á que se subía o señor Dositeo da Cernada para soltarnos os seus espiches e facernos cantar o “Cara al Sol”. ¡Isto tamén é memoria histórica!

[i] ¡Secreto é/era, pero coido que, dada a miña afección pola Historia, neste dilema teño a obriga de divulga-los secretos históricos en beneficio dos saberes patrimoniais das novas xeracións.