Andanzas, chanzas e danzas en Castroverde

A danza sae da panza, amigo Sancho

Achegas de

Xosé María Gómez Vilabella

¡Que non, don Miguel, meu querido e admirado paisano, flor e nata da cabalería andante; coma min, montañés: ti, de Cervantes, e eu, do Montecubeiro; estiveches prisioneiro dos mouros, en Arxel, e eu, pouco menos cá iso, en Ifni; África, en definitiva; fuches recabdador de Contribucións, e eu, Asesor Fiscal; descendentes, ambos, daqueles vasalos que tiña o señor Castro, aquel conde de Lemos…; por tanto, lugueses, que iso é unha carreira! Coa diferenza de que ti es manco e eu non, de momento; ti, un Mestre, alumno eu, alumno perpetuo! Por se isto fose pouco, temos outro paralelo: que túa nai era da Casa Vella (saa vedra), e a miña, da Vila Vella, aínda que o veñan escribindo con “b”.

Vén isto a conto de que no meu Castroverde moito levamos danzado, e non sempre coa panza chea! Os nosos venteros, considerando que a auga da Serra é mellor có viño, e máis barata, amén de que os licores caen mal nos estómagos baleiros, para entrar en festa, para entrar en danza, facíannos o “botellón”, ¡con gasosa! Así que iso do “botellón” é conto vello, e vai sendo hora de quitarnos a careta farisaica. Meus vellos, meus colegas, ¿por que nos escandalizamos sendo, como é/como foi, un invento noso, unha argallada, maiormente daqueles rapaces da posguerra?

Fagamos memoria: Aínda ben non calaran os fusís, tanto no campo de batalla coma no campo santo de moitas parroquias desta vella Gallaecia, cando os gaiteiros do lugar volveron a facer das súas: a convocar, coa palleta e co roncón, aquelas foliadas, aquelas romarías, que se tiñan por esquecidas, e así o país, gradualmente, foi pasando do loito ó alivio. Esa resurrección débeselle ó gaiteiro, pero tamén ó taberneiro, e co taberneiro á rosquilleira. Foron anos dun silencio pecho, sen parrafeos, sen urros, sen xolda… En cada lugar de oito veciños, catro eran fachas, e os demais, roxos. ¿Quen se atrevía a falar doutra cousa que non fose do vento da Bercía? Nas casas, imposible, que os rapaces podían irse da lingua; co veciño, cal e canto, igual que nos conventos duplex! Pero os rapaces devecían polas rapazas, e á viceversa, cousa natural, e como tal, lexítima!

O bálsamo para todo isto foron aquelas foliadas de gaita e tambor… Pero había que animarse, poñerse en situación, rompe-lo xeo, e para iso se inventou o botellón! As cuncas eran de barro, e os vasos, de vidro, que o papel precisábao o Goberno para papel de multas…, patrióticas! As xerras, igualmente de barro. Pero a gasosa tiña burbullas suficientes para converte-lo viño en cava…

De chegados ó campo da festa, iniciábase o “botellón”, por barrios ou por parroquias, sempre a escote. A todo isto, segundo se ía quentando o ambiente, abríase o abano, viñan outros/outras, rompíase a falar, abríanse comunicacións, circulaba a xerra… ¡Ei Carballeira, árdeche o eixe! Moito non podía arder, que o viño estaba bautizado, a gasosa quente, e as roscas caían fondas naqueles estómagos, desfondados pero agradecidos. Despois diso, ou con iso, viñan os parrafeos, as gargalladas, e, de haber ocasión, un belisco agarimoso, discreto, para que a moza se decatase de que estaba sendo cortexada, desexada. ¡A tal momento ninguén se lembraba de se o/a de enfronte era das dereitas ou das esquerdas! A humanidade volvía ó seu ambiente natural, que é a grata convivencia.

O malo do caso, a dexeneración, veu co éxodo para a vila, ou para a capital… Dun xeito análogo a como os galegos disimulabamos, daquela, tal que en Madrid, o noso deixo galego para que nos tomasen por cosmopolitas, todo por aquí demos en disimula-la nosa procedencia rural: Estudantes? En castelán! Obreiros, tendeiros, amanuenses…? En castelán! “Yo te soi de Lugo!”. ¡Ah, si; pois eu, tamén! Con estes disimulos, con estas caretas, con este autoodio polo rural, a miña xeración meteulle, transmitiulle, á seguinte, un complexo atroz: ¡fixémolos señoritos de salón, que é tanto como dicir, encarcerados! A tal punto, que non é raro atoparse con xente que descoñece onde están os marcos das leiras de seus pais.

Co remate do século veu outro, outro século, outra xeración, outro vai e vén deste péndulo humano, así que os netos, por moito que lles tapemos os atavismos, aló dentro teñen os xenes dos seus entregos, e claman pola liberdade, polos espazos abertos, pola comunicación fraterna, veciñal. Naceron, parímolos, nun mundo silencioso, artificial: Pais e fillos, fillos e pais, entregados ás ansias e ós horarios respectivos, que nin case nos vemos; e de falarnos, menos aínda. Cando comunicamos con alguén, adoita ser sen ollarnos, por mediación dun intermediario impersoal, ese móbil ó que se refería J.E.Villarino nun dos seus artigos; ese aparello tan habitual que nin no peto o gardamos.

Da nosa panza xa non sae a danza, que botamos barriga precisamente polo pouco andar, e polo pouco bailar, atidos ó ordenador e á tele, eses meigallos que fan que nos falan, pero que nos teñen amordazados, silentes. Se é na rúa, tamén vivimos no mundo dos mudos, presenciando un desfile de mudos; a tal extremo que, por exemplo, cando nos preguntan por un aderezo, xa nin saben pedir: “Perdoe; faría o favor de dicirme onde…”. De tanto dixital, de tanto darlle ó dedo, para todo, xa non é descortesía apuntar co dedo!

Con estes antecedentes, con este mutismo ó que nos levaron os tempos, quen pode escandalizarse de que os alumnos lle berren ó profesor, de que os matrimonios rompan os teitos tirándose decibelios en lugar de pratos; ou de que os rapaces, cando conseguen verse nun campiño equivalente á superficie dos seus zapatos, dean en saltar coma as cabras no horto? Fan o mesmo que fixemos nós ó saír do cortello daquela guerra. A diferenza está en catro detalles: Que nós tiñamos campo, campo aberto, e eles viven en gaiolas achantadas no que foron xardíns, espazos verdes. Agora os bebestibles veñen en vidro, ou en plástico, aparentemente máis limpos, pero o malo é que ninguén lles ensinou a recolle-los envases, o esterco. E logo que teñen alma, e non bits; están fartos da falar sos, ou coas máquinas, así que tan pronto se xuntan catro nun espazo de catro metros, o que lles pide o corpo e bourear, bourear e danzar! Pero xa non ufan, non urran, porque para iso precísase ter por diante un horizonte; como pouco, dunha legua.

Son así porque así os fixemos, e teñen a quen parecerse, que de vello lles vén ese atavismo da comunicabilidade social. Pero nós non atentabamos contra o mobiliario urbano…! ¿Que non; e logo aquilo de arrincarlles as cancelas ós veciños dos outros lugares, e tiralas ó río, cando había pelexas por culpa daquelas mozas tan previsoras, aquelas de dúas palabras? …por se un deles non conseguía entrar de Garda, ou de Policía, que outras oposicións non había!

Don Miguel, se vivises hoxe, ¿cal sería o modelo do teu “Quijote”? ¿Trocarías a “Rocinante” por un descapotable? ¿En lugar daqueles Campos de Montiel, subirías ó Pradairo para baterte cos muíños de vento (eólicos)? O que sei de certo é que as “Dulcineas” do XXI sonche guapísimas; pouco recatadas, pero…, guapísimas! Cando baixes á terra, dáte unha volta polo Campo de Feira de Castroverde, hoxe restaurado, e daquela verás ti que “Aldonzas”! ¡Só lles falta levar esporas!